शैक्षणिक मानसशास्त्र -अर्थ व महत्व

                        -:शैक्षणिक मानसशास्त्र -अर्थ व महत्व :-

 *मानसशास्त्र व्याख्या :-

• मानसशास्त्र म्हणजे आत्म्याचा विकास 
• मानसशास्त्र म्हणजे मनाचे शास्त्र 
• मानसशास्त्र म्हणजे बोधावस्थेचे शास्त्र 
• मानसशास्त्र म्हणजे वर्तनाचे शास्त्र 

*मानसशास्त्राच्या अभ्यासाचे महत्व :-

• अभिरुची व अभिवृत्ती जाणून घेण्यास मदत होते 
• विविध तंत्रांचे ज्ञान होते 
• मानसशास्त्राच्या अभ्यासाने नवी दृष्टी प्राप्त होते 

अ ) शैक्षणिक मानसशास्त्र - अर्थ , स्वरूप ,व्याप्ती व मर्यादा :

• शैक्षणिक मानसशास्त्राचा अर्थ - शिक्षण व मानसशास्त्र 
• व्याख्या - skinner C.E , crow & crow, judd, Mcfarland
• शैक्षणिक मानसशास्त्राचे स्वरूप -
• शैक्षणिक मानसशास्त्राची व्याप्ती -

1. मानवी वाढ आणि विकास 
2. अध्ययन कर्ता 
3. अध्ययन प्रक्रिया 
4. अध्ययन पद्धती 
5. शिक्षणातील सामाजिक घटक 
6. शालेय वातावरण 
7. मूल्यमापन 
8. व्यक्तिमत्व व व्यक्तीभिन्नता 

*शैक्षणिक मानसशास्त्राच्या मर्यादा -

ब ) शैक्षणिक मानसशास्त्राच्या अभ्यास पद्धती :-

1. ] आत्मनिरीक्षण पद्धती :-

आत्मनिरीक्षण पद्धतीचे स्वरूप

आत्मनिरीक्षण पद्धतीचे फायदे :-

1. आत्मदोष कमी करण्यासाठी 
2. बिन खर्ची पद्धत 
3. विश्वासार्ह निष्कर्ष 
4. वर्तनाची चिकित्सा 
5. प्रायोगिक निरीक्षणाने काढलेले निष्कर्ष पडताळण्याची सोय 
6. मनोव्यापारांचे विश्लेषण 
7. प्रयोज्य व प्रयोजक व्यक्ती एकच 
8. काही मनोव्यापारांचा बोध 

आत्मनिरीक्षण पद्धतीचे दोष / तोटे :-

1. मनाची एकाग्रता नसते 
2. निरीक्ष्य व निरीक्षक या दोन्ही भूमिका एकाच व्यक्तीकडे 
3. सर्वांच्या बाबतीत हि पद्धती अयोग्य 
4. व्यक्तीनिष्ठ अभ्यास पद्धती 
5. निष्कर्षात अविश्वासार्ह्ता 
6. आत्मनिरीक्षण करणे कठीण बाब 
7. आत्मनिरीक्षण हे व्यक्तिगत असते 
8. आत्मनिरीक्षण हे आत्मनिष्ठ व व्यक्तीसापेक्ष असते .

2 ] निरीक्षण पद्धती :-

निरीक्षणाचे प्रकार :-

1. नैसर्गिक निरीक्षण 
2. सहनिरीक्षण 

निरीक्षण पद्धतीचे फायदे :-

1. नैसर्गिक वर्तनाचा वस्तुनिष्ठ अभ्यास शक्य 
2. सुलभ व स्वस्त पद्धती 
3. सहज निष्कर्ष 
4. विस्मरणाचा धोका नाही 
5. आधुनिक साधनांचा उपयोग 
6. निरीक्षणात अचूकता व वस्तुनिष्ठता आणता येते .
7. वस्तुनिष्ठ पद्धती 
8. विश्वासार्ह निष्कर्ष 

निरीक्षण पद्धतीचे तोटे :-

1. केवळ बाह्य वर्तनाचे निरीक्षण शक्य 
2. व्यक्तिनिष्ठता येण्याची शक्यता 
3. वेळखाऊ पद्धती 
4. पूर्वग्रह दुषित निष्कर्ष 
5. सूची आवश्यक 
6. वर्तनातील कृत्रिमता 
7. वर्तन का घडले हे सांगणे अशक्य 
8. खाजगी वर्तनाचे निरीक्षण अशक्य 
9. काटेकोर नोंदी ठेवणे हि कठीण बाब 

3] प्रायोगिक पद्धती :-
                   नियंत्रित परिस्थितीत केले जाणारे निरीक्षण

*प्रायोगिक पद्धतीची वैशिष्टे :-

1. किमान दोन व्यक्तींची गरज 
2. प्रयोग जिवंत प्राणीमात्रावरच
3. नियोजन आवश्यक 
4. नियंत्रण
5. निष्कर्ष वस्तुनिष्ठ ,सर्वमान्य व विश्वासार्ह 

*प्रायोगिक पद्धतीचे फायदे :-

1.  विश्वसनीय व शास्त्रशुद्ध पद्धत 
2. वर्तनाचा सखोल अभ्यास 
3. निष्कर्ष वस्तुनिष्ठ व विश्वासार्ह असतात 
4. पूर्वग्रह ना  थारा नसतो 
5. मानस शास्त्रीय समस्यांची उकल 

*प्रायोगिक पद्धतीचे तोटे :-

1. दोन समतुल्य तयार करणे कठीण 
2. अत्यंत खाजगी वर्तनाचे निरीक्षण अशक्य 
3. अधिक खर्चिक व वेळखाऊ पद्धती 
4. प्रायोजक व्यक्ती तज्ञ असणे आवश्यक 
5. प्रयोज्याचे सहकार्य मिळणे अवघड 
6. कृत्रिमतेमुळे निष्कर्ष अचूक असणे कठीण 
7.  काही समस्यांबाबत प्रयोग अशक्य 
8. प्रयोज्यांवर नियंत्रण ठेवणे कठीण 
9. निष्कर्षांची व्यवहार्यता कमी होण्याची शक्यता .

                                                                                        संकलन - विवेक शेळके